Maart 2014 – Bruikbaarheids eisen ringleiding 

Niet alle mensen horen even goed. Gelukkig zijn daar tegenwoordig goede voorzieningen voor, zoals hoortoestellen. De moderne hoortoestellen zijn van een goede kwaliteit, maar de spraakverstaanbaarheid in grote gezelschappen geeft nog steeds vaak problemen voor de slechthorenden. Door achtergrondlawaai is de slechthorende minder goed in staat de gewenste geluiden of de juiste spreker er uit te filteren.

Dit artikel beschrijft wat een ringleidinginstallatie is, wat de gebruiker ervaart en wat het verschil is of kan zijn tussen een professionele en een selfmade voorziening.

Wat is een ringleiding .
Een ringleiding is een lus aangebracht rondom in de vloer, achter de plint of aan het plafond, waarmee een magnetisch veld wordt opgewekt. Deze lus bestaat meestal uit koperdraad.
Deze zg “dovenlus” wordt aangesloten op een ringleidingversterker, die er voor zorgt dat er een stroom gaat lopen, waarmee het magnetische veld wordt opgewekt.
Deze versterker kan worden aangestuurd op een tweetal manieren
– met een signaal afkomstig van de zaal- of mengversterker.
– met een microfoon.

Het laatste wordt veel toegepast in de huiskamer. Men maakt daarbij gebruik van een microfoontje dat bijv. bij de luidspreker van de TV wordt gehangen. Deze is daardoor uitstekend te volgen, dus de TV kan zachter en de omgeving of de buren ondervinden minder overlast van het lawaai .

Het magnetische veld binnen de lus wordt opgepikt door de luisterspoel in het hoorapparaat, wordt daar versterkt en doorgegeven aan het speakertje in het hoorapparaat. Dit werkt alleen als het hoortoestel in de stand T of T/M wordt gezet .

Daarom is het belangrijk, dat de slechthorende erop gewezen wordt dat er in de ruimte een ringleiding aanwezig is. Dit kan worden gedaan met een bordje ,, Ringleiding aanwezig “. 

Ringleidinginstallaties kunnen op twee manieren tot stand gekomen zijn:
a Professioneel aangelegd .
b Aangelegd door vrijwilligers (“selfmade”) 

De professioneel aangelegde ringleiding moet worden zodanig worden opgeleverd dat deze voldoet aan de daarvoor van toepassing zijnde norm, te weten IEC 60118-4: 2006

De selfmade ringleiding wordt in de meeste gevallen weliswaar zorgvuldig aangelegd, maar wordt niet gecontroleerd op het voldoen aan de eisen in de norm. Vaak wordt deze uitsluitend gecontroleerd met behulp van een slechthorende in de vorm van “is het nu goed te verstaan?”

Welke eisen mag een slechthorende stellen aan een ringleidinginstallatie? 

Professioneel aangelegde installatie. 

In een ander document, elders op deze site (“Ringleiding installaties. Eisen en tips” ) wordt beschreven welke de eisen zijn, waaraan een ringleidinginstallatie volgens de norm moet voldoen.

De selfmade ringleiding . 

In beginsel moet deze aan de zelfde eisen voldoen, maar deze is daarop meestal niet gecontroleerd. De vaste, regelmatige gebruiker kan zich niettemin tevreden tonen zijn over de selfmade ringleiding, ook als er niet (volledig) voldaan wordt aan de norm-eisen . Daarbij is ook sprake van een zekere gewenning aan de bestaande situatie. Vooral bij kerkgebouwen komt dit voor. De ringleiding in deze gebouwen is in veel gevallen aangelegd door vrijwilligers .Vaak wordt een zelfbouw ringleiding aangesloten op de 100 Volt luidsprekeruitgang van de PA-versterker. Dit wordt dan gedaan dmv. een zogenaamde ringleiding transformator.

Daaraan zijn een aantal nadelen verbonden.
– De luidsprekerversterker wordt overbelast, doordat de ringleiding (te) veel vermogen vraagt. Daardoor kan het geluid vervormd gaan klinken.
– De versterker kan niet genoeg vermogen leveren om de vereiste stroom door de lus te sturen, waardoor de magnetische veldsterkte te laag is.
– De lage en hoge tonen worden te zwak weergegeven.
– De gangbare 100V versterker heeft geen limiter, die zorgt dat signaalpieken worden afgezwakt. Daardoor kan in de luide passages het geluid via de ringleiding te hard zijn.

Juist voor de slechthorende zijn dit een zwaarwegend problemen, omdat daarmee de verstaanbaarheid in het geding is! 

Enkele tips voor het zelf installeren van een ringleiding 

1. Vermijd het gebruik van een zgn. ringleiding transformator, maar

2. Gebruik een stroomsturende ringleiding versterker met voldoende vermogen .

3. Haal het inputsignaal voor de ringleidingversterker van een aparte uitgang van de zaalversterker, die niet meeloopt met de volumeregeling van de luidsprekers. Zorg dat ook het sfeersignaal in de lus hoorbaar is. Meestal kan dus het zelfde signaal als voor de opname, c.q. de kerkradio worden gebruikt.

4. Leg eerst een proeflus alvorens over te gaan tot definitieve aanleg .

5. Maak de lus niet breder dan 12 meter. Anders loopt u het gevaar dat bij de juiste veldsterkte in het midden er in de zijkanten een veel te groot signaal ontstaat . Afhankelijk van de hoeveelheid metaal in de buurt van de lus (betonijzer!), kan het nodig zijn deze breedte van de lus nog veel kleiner te maken, tot 4 – 6m aan toe.

6. Als er naast elkaar liggende lusvakken moeten worden gelegd, dan mogen de stromen daarin elkaar niet tegenwerken!

7. Gebruik voor de lus geïsoleerd koperdraad van 1,5 á 2,5 mm2 (installatie draad)

8. Leg de lus altijd rond de zitplaatsen of in de wandelpaden en niet onder de zitplaatsen.

9. Leg de lus nooit in een metalen buis.

10. Leg de ringleiding nooit tezamen met de microfoonkabels in een bv. plastic buis. Dit geeft vaak aanleiding tot generen.

11. Leg de lus niet vlak langs metalen delen, zoals verwarmingpijpen, luchtkokers, of een verlaagd systeemplafond.

12. Breng de lus niet aan in de omgeving van een sterk magnetisch veld

13. Breng de lus nooit aan op oorhoogte, maar doe dit op een hoogte van minimaal 2,40m of op (of onder) de vloer .

14. Voedt de lus met een getwiste kabel van voldoende diameter

15. Denk bij nieuwbouw, renovatie, e,d, ook aan de plaatsing van de ringleiding. Het aanbrengen van mantelpijpen en trekputjes maakt het later aanbrengen van een ringleiding een stuk eenvoudiger. Vaak wordt dit vergeten met alle gevolgen van dien .

16. Controleer als beheerder regelmatig de werking en de kwaliteit van het signaal. Hiervoor zijn speciale apparaatjes in de handel. Met een hoorapparaat kan het ook, maar dan is alleen een kwalitatieve beoordeling mogelijk.

17. Geef bij de ingang dmv een pictogram aan dat er een ringleiding aanwezig is .

18. Geef zo nodig ook aan, waar de ringleiding te gebruiken is.

Roel Eding en Arie Reij, CT-LOK

Februari 2014 – Op verzoek komen LOK-techneuten in uw gebouw om geluid en beeld apparatuur te beoordelen.
Veel metingen die worden uitgevoerd door de LOK geven dezelfde fouten of tekortkomingen aan.

Veel voorkomende klachten zijn:

• Slechte tot zeer slechte verstaanbaarheid
• Rondzingen van de installatie
• Een niet goed werkende ringleiding
• De installatie produceert teveel ruis
• Microfoons kraken/vervormen of werken helemaal niet
• Kerkradio / kerktelefoon is te hard of te zacht of werkt helemaal niet.
• Tijdens gemeentezang is de voorganger hoorbaar op kerkradio / kerktelefoon en opnames.
• Het cassettedeck jankt of werkt helemaal niet meer.

Oorzaken volgens de technische Commissie:
De installatie is geïnstalleerd door een plaatselijke installateur uit de kerkelijke gemeente. Deze is veelal niet deskundig op audiovisueel gebied. Lage kosten worden belangrijker gevonden dan kwaliteit van de geluidsinstallatie. Omdat achteraf de problemen zichtbaar worden is een goede voorbereiding zeer gewenst. Hieronder hebben we veel gestelde vragen neergeschreven. Maar u kunt ook altijd contact opnemen met de LOK voor onafhankelijk advies.

Veel gestelde vragen bij het installeren van een geluidsinstallatie:

• Welk type versterker moet worden gekocht? Analoog of digitaal?
• Moet er een zg. sfeer microfoon worden toegepast?
• Hoeveel microfooningangen zijn er nodig?
• Moeten de microfooningangen zijn gebalanceerd?
• Is de versterker voorzien van een fantoomvoeding?
• Is dit per kanaal in- en uit schakelbaar? Kun je condensator en dynamische microfoon gebruiken?
• Waar komt de versterker te staan?
• Waar brengen we de luidsprekerzuilen aan?
• Hoeveel luidsprekerzuilen moeten er worden aangebracht?
• Hoe breng ik de bekabeling aan?
• Hoe gaan we de verstaanbaarheid controleren?
• Is de geluidsdruk in de gehele ruimte goed/voldoende?
• Is er een geluidsdruk instelling aanwezig op de luidsprekerzuilen?
• Welke microfoons schaf ik aan?
• Hoe sluit ik een ringleidingversterker aan?
• Hoe leg ik een ringleiding aan?
• Aan welke eisen moet deze voldoen?
• Wat moet de draaddikte van deze ringleiding zijn?
• Hoe controleer ik de opgewekte veldsterkte?
• Voldoet het geheel aan de gestelde Norm ( NVVS )?
• Hoe sluit ik opnameapparatuur aan?
• Ga ik gebruik maken van de oude cassetterecorder of ga ik opnemen op cd of digitaal?
• Waar haal ik het op te nemen signaal vandaan?
• Gaan we de signalen bestemd voor de ringleiding versterker, opname en kerkradio gebalanceerd of ongebalanceerd uitvoeren?
• Waar haal ik het signaal vandaan voor de kerkradio?
• Aan welke eisen moet dit signaal voldoen?
• Moet de microfoon van de predikant tijdens gemeentezang worden uitgeschakeld?
• Hoe moet het volume in de zaal worden geregeld. Doen we dit per kanaal of in z’n totaliteit?
• Waar brengen we deze eventuele voorziening aan?
• Welk type microfoonkabels gaan we gebruiken (symmetrisch of niet symmetrisch)?
• Welke pluggen gaan we gebruiken ( XLR, Jack of cinch)?

Tips, antwoorden en oplossingen:

• Voer de luidspreker leidingen altijd uit in stervorm. Naar iedere LS zuil een verbinding vanaf de versterker unit. Blijkt het later nodig te zijn om bijv. vertraging aan te brengen dan is dit alleen maar gemakkelijk. De bedrading per LS zuil is dan namelijk al aanwezig.
• Maak altijd gebruik van XLR connectoren
• Voer de solderingen zorgvuldig uit
• Werk altijd met gebalanceerde in en uitgangen.
• Werk altijd met goede gebalanceerde microfoonkabels
• Stuur de ringleiding versterker altijd aan met 0 Db
• Stuur de kerkwebradio altijd aan met 0 dB
• Stuur het opname apparatuur altijd aan met 0 dB
• Werk altijd met goede gebalanceerde microfoons
• Zorg er voor dat de geluidsdruk in de gehele zaal 65 dB is
• Zorg er voor dat de veldsterkte in de ringleiding ( lus ) altijd gemiddeld 100 mA/m is
• Leg de ringleiding nooit onder de zitplaatsen, maar doe dit in het looppad of over de vloer rondom de zaal.
• Gebruik als draaddikte voor ringleidingen altijd 1,5 mm ( installatie draad )
• Leg de ringleiding nooit langs metalen buizen of luchtkokers.
• Denk vooral aan de stroomrichting bij meerdere lussen ( twee tegengestelde velden heffen elkaar op )
• Breng de apparatuur bij voorkeur onder in een aparte ruimte. Bijvoorbeeld in een kast.
• Zorg er voor dat de microfoonaansluitingen en dus ook de microfoons zo dicht mogelijk zijn aangebracht bij de versterkerunit.
• Zorg er voor dat de ruimte waar de versterker unit is ondergebracht afsluitbaar is. Op die manier voorkomt u dat er door niet-deskundige personen aan de knoppen wordt gedraaid, met alle gevolgen van dien.
• Probeer voor de dienst even de geluidsinstallatie, want het is en blijft mensenwerk. Op die manier voorkomt u verrassingen.
• Regel bij het maken van opnames altijd in op een niveau in van 0 dB dit geldt voor zowel cassette, cd en dvd.
• Ga één keer per maand de werking van de ringleiding controleren. Hiervoor zijn goedkope apparaatjes in de handel.
• Mocht er een beperkte ringleiding aanwezig zijn, bijvoorbeeld alleen maar in het middenschip, attendeer de gebruikers daar op. Geef dit aan bij de ingang van de kerk of zaal.
• Er moet altijd worden aangegeven dat er een ringleiding in de zaal / gebouw aanwezig is.
• Laat niet een ieder werken met of aan de installatie. De koster / vrijwilliger dient de verantwoordelijke te zijn.
• Streef er naar als er een nieuwe koster / vrijwilliger komt, dat het geheel goed en duidelijk wordt overgedragen.
• Neem iedere klacht serieus, maar raak niet in paniek door bv aan allerlei knoppen te gaan draaien.

Mochten er problemen zijn of ontstaan tijdens of na de montage, dan kunt u altijd een beroep doen op de regio vrijwilliger van de LOK. Zij zijn in het bezit van de nodige apparatuur, worden regelmatig bijgeschoold en zij weten hoe het geheel in de praktijk moet werken. Indien er behoefte is om het geheel na de installatie te controleren, dan kunt u ook een beroep doen op de LOK.